Często się mówi, że my ludzie mamy 50% wspólnego DNA z bananem, 80% z psem i 99% z szympansem. Biorąc to dosłownie, powinniśmy porównać komórki człowieka i szympansa, wyciągając z nich pozwijane DNA, i odczytać prawie identyczny ciąg liter. W rzeczywistości, aż tak dokładnie, to one do siebie nie pasują.

Mały i dorosły szympans. Autor zdjęcia Herbert Lang. Zdjęcie wykonano w Kongo (1909-1915), po śmierci zwierzęcia, stąd prawdopodobnie nienaturalna prosta sylwetka. Tak wielka różnica między młodym, a dojrzałym osobnikiem uwidacznia nam, jak zachodzący w toku życia proces wysunięcia części twarzowej może zmienić twarz na bardziej – lub mniej – ludzką. Źródło: Richard Dawkins „Najwspanialsze Widowisko Świata”

Sześć do osiem milionów lat temu, kiedy z szympansami dzieliliśmy jeszcze wspólnego przodka, nasze drogi rozeszły się. Od tej pory, dotąd nasze wspólne DNA, zaczęły się niezależnie od siebie zmieniać i rozwijać na drodze mutacji i selekcji naturalnej.

Dwa chromosomy u człowieka połączyły się w jeden, pozostawiając nas z 23 parami, a szympansa z 24 parami. Duże mutacje zmieniły całe fragmenty, np. duplikując kawałki kodu DNA u człowieka lub usuwając inne kawałki u szympansa. Natomiast małe mutacje podmieniały jedne litery na drugie.

Kiedy naukowcy porównują genom człowieka i szympansa, małe mutacje bardzo łatwo opisać, problem jest z dużymi, nie pasującymi do siebie, całymi fragmentami.

Przykładowo, gdy dana sekwencja, składająca się z tysięcy liter kodu, pojawia się dwa razy u człowieka i tylko raz u szympansa, zachodzi pytanie, czy ta druga kopia liczy się jako jedna zmiana, czy jako tysiące zmian? A co z całymi identycznymi sekwencjami, które pojawiają się w obu genomach, ale w różnych miejscach lub w odwrotnej kolejności, czy też podzielone na kawałki?

Dlatego dla uproszczenia, naukowcy wykluczyli wszystkie duże, niepasujące do siebie sekwencje. Jest to jakieś 1,3 miliarda liter DNA. Następnie przeprowadzili porównanie, litera po literze, na pozostałym kodzie liczącym 2,4 miliarda liter. Dzięki temu okazało się, że oba genomy są zgodne na poziomie 98,77%.

Więc tak, dzielimy 99% naszego DNA z szympansami, po warunkiem, że zignorujemy 18% ich i 25% naszego genomu. Jest jeszcze jeden problem. Niewielka zmiana w zdaniu może całkowicie zmienić jego znaczenie, np. „drobny piasek”, „drobny piesek”. Kilka zmian w DNA czasami prowadzi do wielkich zmian w wyglądzie i zachowaniu. Kiedy indziej ogromna ilość zmian i mutacji, robi niewielką różnicę.

Po lewej psy, niewielka zmiana w kodzie DNA i znacząca różnica w wyglądzie. Po prawej myszy, duże różnice w DNA i niewielka zmiana w wyglądzie.

Branie pod uwagę tylko liczby zmian w kodzie DNA, tak naprawdę niewiele mówi nam jak bardzo dwa organizmy różnią się, lub są do siebie podobne. Nie oznacza to, że nie możemy nic wywnioskować, zestawiając ze sobą genomy.

DNA zawiera zapis ewolucyjnych powiązań pomiędzy wszystkimi organizmami. Przyglądając mu się dokładnie, mimo jego zawiłości, zebraliśmy sporo informacji, które pomogły w uporządkowaniu drzewa ewolucyjnego, które zaczęto rysować na długo przed sekwencjonowaniem genomu.

Może i szympansy nie są w 99% ludźmi, ale za to są w 100% człowiekowate i tak jak my mają odrobinę czegoś z banana.